Veel regels, weinig duidelijkheid over exotische huisdieren
Je kan in Nederland elk exotisch huisdier houden dat je wilt. De overheid wil dit aanpakken met een lijst van toegestane huisdieren en vergunningen voor exotische dieren. De vraag is hoeveel effect de nieuwe wetgeving gaat hebben.
door Lisanne Wieringa en Thereza Langeler
Ross, een van de hoofdpersonen uit de hitserie Friends, bezat een half seizoen lang een kapucijnaapje. Het beestje heette Marcel, ging overal mee naar toe, zat uiterst parmantig op de schouder van z’n baasje en zorgde voor een hoop hilariteit door, nou ja, een aapje te zijn.
Ook grappig, voor televisiekijkers althans, was het onvermijdelijke moment dat Marcel ontsnapte en spoorloos verdween. Zijn baasje kon er niet om lachen. Kapucijnaapjes zijn exotische dieren, en Ross had geen vergunning om Marcel te houden. Als de autoriteiten het beestje vonden, zou dat een groot probleem zijn.
Of het nu door het schattige aapje Marcel komt, door de vele viral video’s van panda’s of door de slangen van Freek Vonk: het houden van exotische dieren als huisdier wint aan populariteit in Nederland. Met de juiste papieren zijn vrijwel alle diersoorten te houden, van neusberen en prairiehondjes tot cobra’s en kaaimannen.
Om het privébezit van beschermde soorten te reguleren begon de overheid in februari 2015 met een Positieflijst Huisdieren: een lijst met daarop diersoorten die zijn goedgekeurd als gezelschapsdier. Ook moeten bezitters van exotische huisdieren in het bezit zijn van een bewijs van herkomst van het dier.
Ondanks de regelgeving levert het houden van exoten allerlei problemen op. Ontsnapping is daar één van. Vooral reptielen glippen gemakkelijk uit hun verblijven, en dat kan levensgevaarlijke situaties opleveren. Zo ontsnapte het Brabantse Made in september 2014 een koningscobra, de giftigste slang ter wereld.
Frederik Boersema (29) uit Groningen had een rattenslang. Totdat hij in oktober 2014 op reis ging naar Griekenland en zijn huis als Airbnb verhuurde. Ze hadden alles keurig netjes achtergelaten voor vertrek, verzekerden zijn huurders hem. “Maar toen ik thuiskwam, stond de verwarming op z’n allerhoogst, het was overal bloedheet, en het terrarium stond open. Per ongeluk opengestoten, zeiden ze.”
En de slang was weg. Boersema heeft alles afgezocht, de verwarming wekenlang uit gehouden, zodat de slang geen warme verstopplekjes zou hebben, eten neergelegd als lokaas – het mocht allemaal niet baten. Dus moest hij zijn buurman vertellen dat ergens een rattenslang van bijna anderhalve meter rondkroop.
“Daar schrok hij behoorlijk van. Dat verbaasde me eigenlijk wel een beetje, want die man is een oud-commando. Die is wel wat gewend, dacht ik dus.” De rattenslang is nooit meer opgedoken.
Ontsnapte exotische huisdieren 2010-2015
Ontsnapping is vervelend voor baasjes en omwonenden, maar veel schrijnender zijn soms de situaties van de dieren zelf. In een huis in Amsterdam trof de politie vorige maand twee krokodillen aan, die 200.000 euro aan drugsgeld bewaakten. En op 11 maart nam de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) 110 schildpadden in beslag genomen in Amsterdam. Dertig ervan waren dood.
De NVWA en de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID) zijn verantwoordelijk voor het controleren van dierenbezitters met exotische dieren. Mensen die een exotisch dier in huis hebben gehaald worden eenmalig gecontroleerd. Er wordt dan gekeken of de bezitter de juiste papieren heeft, of ze bij het juiste dier horen en of het dier goed verzorgd wordt.
Maar die inspecties gaan steekproefsgewijs. Bovendien worden inspecties vaak gedaan nadat er overlast is gemeld over een dier. “Het is niet te doen om alle bezitters te controleren”, aldus de woordvoerder van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De RVO is de afdeling van het Ministerie van Economische Zaken die gaat over dierenbezit.
De Dierenbescherming neemt steeds vaker exotische dieren in bewaring. In 2014 waren 185 van de 1678 in beslag genomen dieren exoten: dat is meer dan één op de tien.
In de jaren daarvoor was het aandeel 4% of minder. In 2011 was zelfs minder dan een half procent van alle in beslag genomen dieren exoot.
Ad Bom, eigenaar van Reptielenzoo Iguana, denkt dat mensen graag iets anders willen hebben dan een hond of een kat. “Reptielen zijn heel anders, mensen vinden ze heel mooi of heel mooi van lelijkheid. Iedereen wil ze houden om een andere reden.”
De woordvoerder van de Dierenbescherming zegt dat het erg makkelijk is om aan een exotisch dier te komen. “Kijk alleen al naar wat ze in tuincentra verkopen. Ouders geven hun kinderen vaak een schildpadje of een hagedis als makkelijk huisdier, maar die gaan dan vervelen. Ze doen niets, zitten alleen maar stil in de bak en gaan stinken.”
Volgens de Dierenbescherming is het een groot probleem dat mensen vaak impulsief een dier kopen, zonder dat ze er genoeg van weten. “Geelwangschildpadjes, bijvoorbeeld, zijn als je ze koopt zo groot als een rijksdaalder. Maar ze worden 30 tot 40 centimeter lang. Flinke jongens. En dan willen mensen ze niet meer en worden ze gedumpt in sloten en vijvers.”
Janke en Trienko van der Kaap denken juist wel bewust na over het houden van exotische diersoorten. Het echtpaar woont in Boerakker in een voormalige basisschool. De sportvelden achter de school hebben ze omgetoverd tot siervijvers en dierenverblijven voor wallabies, Siberische witte kraanvogels en prairiehondjes. “Trienko is van de watervogels, en ik ben meer van de aaibare beestjes”, vertelt Janke van der Kaap.
De verblijven zijn zo veel mogelijk ingericht zoals de dieren ook in het wild zouden leven. De prairiehondjes kunnen gangen in de grond graven, de kraanvogels hebben altijd stromend water. “Het moeten wel dieren blijven”, zegt Van der Kaap lachend. “Ik trek ze geen kleertjes aan en leg ze niet in een gouden ledikant.”
In de woonkamer van de familie Van der Kaap staan op elk oppervlak ingelijste portretfoto’s. Allemaal van Janke met haar dieren. Op schoot, in de armen, gewikkeld in dekens. Hun baasje kijkt trots lachend in de camera.
Sommige van Van der Kaaps dieren, zoals de Siberische kraanvogels, vallen onder afspraken die zijn gemaakt in de Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, kortweg CITES. Soorten op de CITES-lijst mogen maar beperkt verhandeld worden, en altijd alleen met de juiste papieren.
Maar die documenten worden veel vervalst. Ad Bom, eigenaar van Reptielenzoo Iguana, legt uit hoe die vervalsing in zijn werk gaat. ‘Als je een dier met een CITES-vergunning hebt, en dat dier krijgt jongen, dan kopieert de handelaar gewoon een aantal keer dat document.’ Zo kunnen er generaties dieren op dezelfde vergunning komen te staan.
Bij de aanschaf van een dier worden de CITES-documenten door de handelaar aan de klant gegeven. De klant hoeft zelf geen vergunning aan te vragen. “De misstanden ontstaan dus niet bij de dierenliefhebbers, maar bij de handelaren,” zegt Walter Getreuer, eigenaar van reptielenzoo Serpo.
Serpo vangt reptielen op die zijn ontsnapt of gedumpt door hun eigenaren, “tussen de vijftig en de honderdvijfentwintig per jaar”, schat Getreuer. Hij was betrokken bij een eerdere poging tot het opstellen van een positieflijst, in 2005. Toen is het uiteindelijk niet van een lijst gekomen. Nu is er dus wel een, al staat die nog in de beginfase. Tot nu toe is er alleen een positieflijst voor zoogdieren.
Volgens de woordvoerder van de Dierenbescherming gaat het nog jaren duren voor de lijsten compleet zijn. “Er is heel veel weerstand tegen de positieflijst van dierenhandelaren en bezittersverenigingen.”
Ad Bom van Iguana denkt dat een positieflijst niet veel gaat uithalen. “Toen er tien, twaalf jaar geleden aan de lijst werd gewerkt, heeft de minister er ook niets mee gedaan. Zo’n lijst kost ook veel geld. Dus is er in de politiek niet veel animo voor.”
Ook Walter Getreuer verwacht weinig van een positieflijst. “Het gaat vaak te snel, te ad hoc, er wordt te weinig rekening gehouden met de praktijk.”
Zowel Getreuer als Bom vinden voorlichting over bedreigde dieren een beter idee dan een positieflijst. Informeer je mensen beter, dan zal de vraag naar exotische dieren ook afnemen, volgens Bom. “Als koper heb je ook een verantwoordelijkheid. Leer ze dat je bedreigde diersoorten niet in huis moet nemen.”
Getreuer vindt dat niet alleen kopers, maar ook handelaars hun verantwoordelijkheid moeten nemen: ”Die moet ‘nee’ durven te verkopen. Die moet durven zeggen: ‘ik vind het dier niet bij u passen, koopt u voor mijn part een pluchen slang’.”
Bij AnimalCorner in Pijnacker durven wel nee te verkopen, zegt eigenaar Tom Prins. Als hij een klant in de winkel krijgt, vraagt hij altijd eerst hoe het met de voorbereidingen staat. En staat het naar zijn zin niet goed genoeg, dan gaat de verkoop niet door. “Hoeveel mensen ik al niet weggestuurd heb omdat ze hun bak nog niet op orde hadden… dat gebeurt vaker dan dat ik ze gelijk wegstuur met een dier.”
AnimalCorner is één van de ongeveer vijftig winkels in Nederland die exotische reptielen verkoopt. Prins heeft tientallen verschillende soorten, van baardagamen tot krokodillen. Ja, krokodillen.
Maar de krokodillen van Prins zouden niet zo snel in een Amsterdams drugspand belanden. “Als ik een krokodil verkoop, stel ik eerst vragen, om te checken of mensen weten waaraan ze beginnen. Ik geef niet zomaar iets mee.”
Midden in Groningen, aan de Noorderhaven, zit terrariumspeciaalzaak Frits Kuiper. De warme, vochtige winkel staat vol aquaria en terraria, die op hun beurt vol zitten met een bonte verzameling dieren. De vele diersoorten die er worden verkocht, staan allemaal geregistreerd, vertelt medewerker Tanja Ensing.
Frits Kuiper houdt zich aan de CITES-wetgeving, maar op een heleboel plekken gebeurt dat niet. Wie voor een habbekrats een exotisch schildpadje, slang of hagedis zoekt, kan die probleemloos – en illegaal – aanschaffen op beurzen overal in Europa, vertelt Ensing. “Daar zitten baardagamen in bakjes van de Chinees. Nee, die beurzen zijn absoluut niet in de haak.” En op internet zijn de mogelijkheden al helemaal onbegrensd.
Net als Tom Prins geeft Tanja Ensing de klanten in haar winkel gedegen informatie vooraf. Dat gaat helaas niet overal zo. Bovendien klopt lang niet alle beschikbare informatie.
Dat heeft Janke van der Kaap geweten, toen ze een verweesd kangoeroetje probeerde groot te brengen. Op internet las Van der Kaap dat je zeer jonge wallabies kunt voeden met puppymelk. De melk maakte haar kangoeroe langzaam blind.
Ze schreef de beheerder van de website, maar die paste de pagina niet aan. Van der Kaap voelde zich verongelijkt. “Die mensen die dat recept hebben geschreven, hebben zelf nog nooit een wallaby grootgebracht”, zegt ze.
Door veel zelf te proberen, en af en toe fouten te maken, weet Van der Kaap nu wel wat de wallabies nodig hebben: speciale melk, met toegevoegde druivensuikers en weinig melksuiker. Haar kennis probeert ze zo veel mogelijk door te geven aan andere kangoeroebezitters.
Wanneer het gesprek op de positieflijst komt, verdwijnt de hartelijkheid uit Van der Kaaps stem. Die ziet ze helemaal niet zitten. “We zorgen toch gewoon goed voor die dieren? Waarom wil je die mij afnemen? Die paar mensen die verkeerd met dieren omgaan verpesten het nu voor mensen zoals ik, die er wel goed voor zorgen. Natuurlijk ben ik er tegen dat iemand krokodillen in zijn huis houdt of dat mensen prairiehondjes in een kanariekooi stoppen, maar er zijn ook een heleboel mensen die het wel goed voor elkaar hebben.”
Hans Hopster, verbonden aan de Universiteit van Wageningen, heeft de leiding over de positieflijst, maar kan nog niet zeggen wanneer het project af zal zijn. “Het is werk in uitvoering en daar kan ik gewoon nog geen uitspraken over doen. Op dit moment zijn we bezig met de beoordeling van reptielen, amfibieën en vogels.”
Maar of er veel zal veranderen? België voerde in 2009 al een positieflijst in, maar volgens Hans Hopster is die weinig meer dan “een dode letter” gebleken. “Er wordt nauwelijks gehandhaafd. In de praktijk kan je er nog steeds alle dieren houden die je maar wil.”
journalist.io 